آیه شراب صحبت کرده​ – علت حرام بودن شراب در قرآن

یکی از احکام صریح و شناخته شده در دین اسلام، حرام بودن مصرف شراب (خمر) و هرگونه نوشیدنی الکلی است. اما سؤال اساسی این است که علت حرام بودن شراب در قرآن چیست؟ آیا این تنها یک حکم تحمیلی است یا دلایل عمیق عقلی، علمی، اجتماعی و روانی پشت آن نهفته است؟

برای یافتن پاسخ این پرسش، باید به سراغ متن وحیانی اسلام، یعنی قرآن کریم رفت و آیات مربوط به شراب را به دقت تحلیل و بررسی کرد. در این مقاله ما بصورت گام به گام، آیات نازل شده درباره شراب، سیر تدریجی تحریم آن و مهمتر از همه، علل و حکمت های این تحریم را از منظر قرآن، روایات و علم روز مورد واکاوی قرار میدهیم.

سیر تدریجی تحریم شراب در قرآن: از هشدار تا حرمت صریح

یکی از ظرافت های تربیتی قرآن، رویکرد تدریجی در اثرگذاری است. تحریم شراب نیز به یکباره صورت نگرفت، بلکه در چند مرحله و با سه آیه اصلی انجام پذیرفت. این روند نشان میدهد که قرآن برای تغییر عادتهای ریشه دار در جامعه، روش حکمت آمیز و روانشناختی را در پیش گرفته است.

مرحله اول: آیه ۲۱۹ سوره بقره – بیان ضرر و منفعت!

در اولین مرحله، قرآن به صورت غیرمستقیم و با پرسشی از پیامبر(ص) وارد میشود:

“یَسْأَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ کَبِیرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَکْبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا…” (سوره بقره، آیه ۲۱۹)
«درباره شراب و قمار از تو میپرسند. بگو: در آن دو، گناه بزرگ و سودهایی برای مردم است، ولی گناهشان از سودشان بزرگتر است.»

تحلیل این آیه:

• بیان واقعبینانه: قرآن وجود “منافع” (مثلاً سود اقتصادی، لذت موقت) در شراب را انکار نمیکند. این رویکرد، مخاطب را جذب کرده و حس اعتماد ایجاد میکند.

• مقایسه عقلانی: قرآن مردم را به یک مقایسه منطقی دعوت میکند: “گناه و ضرر آن از سودش بیشتر است”. اینجا حکم حرام داده نشده، بلکه ذهنها را برای پذیرش حقیقت آماده میکند.

مرحله دوم: آیه ۴۳ سوره نساء – نهی از نمازخواندن در حالت مستی

در مرحله بعد، قرآن محدودیت ایجاد میکند و شراب را با یکی از مهمترین عبادات اسلامی مرتبط میسازد:

“یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاةَ وَأَنتُمْ سُکَارَىٰ…” (سوره نساء، آیه ۴۳)
«ای کسانی که ایمان آوردهاید، در حالی که مست هستید، به نماز نزدیک نشوید.»

تحلیل این آیه:

• ایجاد محدودیت عملی: این آیه بطور غیرمستقیم میگوید که اگر در تمام اوقات شراب بنوشید، نمازهای خود را از دست میدهید. این حکم، مصرف شراب را به زمان های خاصی محدود کرد.

• توجه به شرافت عبادت: این آیه نشان میدهد که مستی با حضور قلب و شرافت نماز در تضاد کامل است. ذهن مست قادر به درک معنویت و ارتباط با معبود نیست.

مرحله سوم: آیه ۹۰ و ۹۱ سوره مائده – حرمت قطعی و جامع

سرانجام، پس از آماده سازی بستر فکری و عملی جامعه، آیه نهایی و قطعی درباره حرمت شراب نازل شد:

“یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالْأَنصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ (۹۰) إِنَّمَا یُرِیدُ الشَّیْطَانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ فِی الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ وَیَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَعَنِ الصَّلَاةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ (۹۱)” (سوره مائده)
«ای کسانی که ایمان آورده اید، همانا شراب و قمار و بتها و تیرهای قرعه، پلیدیهایی از عمل شیطان هستند. پس از آنها دوری کنید تا رستگار شوید (۹۰). شیطان میخواهد به وسیله شراب و قمار، میان شما دشمنی و کینه ایجاد کند و شما را از یاد خدا و از نماز بازدارد. پس آیا شما (از این کارها) دست برمیدارید؟ (۹۱)»

این دو آیه، کلیدی ترین آیات در مورد علت حرام بودن شراب در قرآن هستند. بیایید عبارت های کلیدی آن را دقیق تر بررسی کنیم.

تحلیل فلسفه تحریم شراب بر اساس آیات پایانی

آیات سوره مائده، به صراحت به چندین دلیل بنیادین برای حرام شدن شراب اشاره میکند:

۱. “رِجْسٌ” (پلیدی)

قرآن شراب را “رِجْس” میخواند. این کلمه معنای بسیار شدیدی دارد و به چیزی گفته میشود که ناپاک، پلید، تنفربرانگیز و مضر است. این توصیف، شراب را از جنبه کیفی و ذاتی، پلید و ناپاک معرفی میکند. این ناپاکی تنها جسمانی نیست، بلکه روح و روان انسان را نیز آلوده میکند.

۲. “مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ” (از عمل شیطان)

شراب یک “عمل شیطانی” معرفی شده است. یعنی مصرف آن، پیروی از خط مشی شیطان است که همواره درصدد گمراهی و نابودی انسان است. شراب ابزاری در دست شیطان برای رسیدن به اهداف شوم خود است.

۳. ایجاد “عَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ” (دشمنی و کینه)

این یکی از مهمترین علل اجتماعی حرام بودن شراب است. مصرف مشروبات الکلی، مرکز کنترل مغز (قشر مخ) را مختل میکند و باعث بروز رفتارهای پرخاشگرانه، غیرمنطقی و خشن میشود. یک فرد مست، به راحتی کنترل خود را از دست داده و ممکن است به نزدیکترین افراد خود نیز توهین کند، کتک بزند و حتی مرتکب قتل شود. بنابراین شراب بزرگترین عامل تخریب کانون خانواده و پیوندهای اجتماعی است.

۴. “یَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَعَنِ الصَّلَاةِ” (بازداشتن از یاد خدا و نماز)

این دلیل به علت معنوی و عبادی تحریم شراب اشاره دارد. هدف اصلی انسان، عبادت و بندگی خداوند است. شراب با تخریب عقل (که موهبتی الهی برای تشخیص خوب از بد است)، انسان را از این هدف بازمیدارد. فرد مست نه تنها نماز نمیخواند، بلکه اساساً حال و هوای معنوی و توجه به خدا را از دست میدهد.

۵. “لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ” (برای اینکه رستگار شوید)

قرنان در پایان آیه، فلسفه همه این دستورات را “رستگاری” انسان میداند. دوری از شراب، یک محدودیت بیحساب و کتاب نیست، بلکه شرط لازم برای رسیدن به فلاح و رستگاری در دنیا و آخرت است. جامعهای که از این پلیدی ها پاک باشد، به سوی کمال، سلامت و سعادت پیش میرود.

دلایل علمی و پزشکی حرام بودن شراب

امروزه علم پزشکی با پیشرفت خود، به طور کامل حکمتهای علمی تحریم شراب را تأیید کرده است. آسیبهای مصرف الکل تنها به فرد محدود نمیشود و کل جامعه را تحت تأثیر قرار میدهد:

• تخریب مغز و اعصاب: الکل سلولهای عصبی مغز را به طور غیرقابل برگشت از بین میبرد و منجر به کاهش حافظه، اختلال در تمرکز و بیماری های مغزی مانند زوال عقل میشود.

• آسیبهای کبدی: کبد مسئول سمزدایی الکل است. مصرف مداوم آن باعث بیماریهای کبدی از جمله “سیروز کبدی” و نارسایی کامل کبد میشود.

• بیماریهای قلبی-عروقی: الکل فشار خون را افزایش داده و ریسک سکته قلبی و مغزی را بالا میبرد.

• سرطانزایی: سازمان جهانی بهداشت، الکل را در گروه اول مواد سرطانزا برای انسان قرار داده است. مصرف آن ریسک سرطان های دهان، گلو، مری، کبد، روده و پستان را به شدت افزایش میدهد.

• آسیبهای روانی: الکل یکی از عوامل اصلی ایجاد و تشدید بیماریهای روانی مانند افسردگی، اضطراب و روانپریشی (Psychosis) است.

• تضعیف سیستم ایمنی: مصرف الکل بدن را در برابر انواع بیماریها و عفونتها ضعیف و آسیب پذیر میکند.

چرا قرآن شراب را حرام کرد؟

در پاسخ به سؤال اصلی مقاله، “علت حرام بودن شراب در قرآن”، میتوان به طور خلاصه گفت که شراب به دلایل زیر حرام اعلام شده است:

1. نابودکننده عقل: عقل، گرانبهاترین موهبت الهی به انسان است که ملاک تکلیف و مسئولیت است. شراب این موهبت را از بین میبرد.

2. مخرب سلامت فرد: قرآن قرنها پیش از علم، از “ضرر بزرگتر” شراب سخن گفت و علم امروز آن را به طور کامل اثبات کرد.

3. برهم زننده نظم اجتماعی: شراب عامل اصلی درگیری، خشونت، جرم و جنایت و تخریب نهاد خانواده است.

4. بازدارنده از معنویت: شراب انسان را از یاد خدا، نماز و مسیر کمال روحی بازمیدارد.

5. ابزاری شیطانی: شراب انسان را در مسیر اهداف شیطان قرار میدهد و او را از مسیر بندگی خارج میکند.

تحریم شراب در قرآن، نشاندهنده خیرخواهی خداوند و شناخت کامل او از فطرت و نیازهای واقعی انسان است. این حکم، محدودیتی برای سلب آزادی نیست، بلکه پروازبخشی انسان از بند اسارت, بیماری و تباهی است تا در مسیر درست رستگار شود.